Een verdiepend gesprek met Lonneke van Sleuwen (directeur van de Concerndirectie Innovatie en Strategie bij de Belastingdienst) die na dik vijf jaar actief te zijn geweest in de RIC-programmaraad haar stokje overdraagt aan haar collega Odette van de Riet (afdelingshoofd Strategie en Innovatie).
Als je missie is om bij te dragen aan een financieel gezond Nederland door eerlijk en zorgvuldig rijksbelastingen en premies te heffen en innen – om er zo voor te zorgen we ervoor dat er in Nederland geld is voor onder meer zorg, onderwijs en openbaar vervoer –, dan ben je niet alleen bezig met vandaag of morgen, maar nadrukkelijk óók met overmorgen. Zéker in een steeds sneller veranderende samenleving.
Vandaag, morgen én overmorgen
Laten we beginnen bij het begin Lonneke, hoe kijk jij aan tegen innovaties. Waar hebben we het dan eigenlijk over?
Innoveren is het verbeteren van vandaag, het vernieuwen van morgen en het veranderen van overmorgen. Bij de Belastingdienst hebben we een innovatievisie waarin we deze drie horizonnen onderscheiden.
- Horizon 1 is het verbeteren van vandaag. Het verbeteren van vandaag wil je zoveel mogelijk stimuleren, dit zijn vaak verbeteringen in de eigen processen die je op korte termijn kunt realiseren.
- Het 2e horizonsniveau is het vernieuwen van morgen en
- het 3e is het veranderen van overmorgen.
Horizon 2 en 3-innovaties zijn meer gericht zijn op de toekomst en gekoppeld aan onze toekomstige strategie. Deze innovaties wil je meer sturen door gerichte experimenten op te zetten, daarvan te leren en vervolgens te besluiten of je er als organisatie mee verder wilt. Bij de Belastingdienst verkennen we momenteel hoe een digitale transformatie van belastingheffing in Nederland eruit zou kunnen zien en welke vraagstukken daarbij spelen.
Dit toekomstbeeld is opgenomen als wenkend perspectief 2035+ in onze Meerjarenstrategie 2025-2030. Met experimenten als de Tax splitter verkennen we hoe real-time heffen en -innen er in de toekomst kan uitzien. In dit experiment verkennen we het concept dat belastingbetaling vanzelf gaat door directe afdracht van btw aan de Belastingdienst wanneer je bijvoorbeeld een kopje koffie koopt. De ondernemer zou dan geen aangifte meer hoeven te doen. De inzichten die we opdoen, helpen om dit wenkend perspectief concreter te maken’.
Waarom eigenlijk?
Wat is in feite de achtergrond van het innoveren – anders gezegd waarom doen we het eigenlijk? Want innoveren is vaak een zoektocht met een behoorlijk bloed-zweet-tranen achtig karakter: je gaat immers iets doen wat je nooit eerder hebt gedaan. ‘De wereld om ons heen verandert continu in een alsmaar hoger tempo. Daar moeten we op inspelen als overheid. We moeten kunnen opereren met moderne technologieën die burgers/ondernemers ook gebruiken, denk bijvoorbeeld aan AI. Daarnaast hebben we ook te maken met de krapte op de arbeidsmarkt en de vergrijzing: óók hier moeten we op inspelen. Het motto daarbij moet zijn om schaarse professionals dáár in te zetten waar ze écht nodig zijn en technologie daar waar dat het beste past.
Ik hoor regelmatig dat de basis eerst op orde moet zijn voordat je kan innoveren, maar je kan ook innoveren om de basis op orde te krijgen. Ik ben van mening dat je niet moet wachten. ‘Bouw een brug en ga er tegelijkertijd al over lopen’. Want het is sneller 2035 dan je denkt.
Grootste uitdagingen
Innoveren gaat in de regel niet vanzelf. Zeker niet binnen de strak georganiseerde kaders. Wat zijn de twee grootste belemmeringen waarom het gaat zoals het gaat?
- ‘Om succesvol te kunnen innoveren moet je ruimte krijgen om te kunnen experimenteren met een wisselwerking tussen denken en doen. Waarbij je daar weer van leert om zo dan de volgende stap te kunnen zetten. Juist dát vereist vrije ruimte.
- De tweede uitdaging is het opschalen van innovaties. Je innoveert niet om het innoveren, je innoveert om waarde te creëren. Het lukt ons vaak wel om experimenten uit te voeren, maar als we deze in productie willen brengen, lopen we tegen allerlei belemmeringen aan waardoor het niet lukt. Voorbeelden zijn ontbrekende wet- en regelgeving of geen ICT-capaciteit.
Mijn beeld is dat op beide uitdagingen werk aan de winkel is. Hierin is ook een rol weggelegd voor het management door bijvoorbeeld belemmeringen weg te nemen en ruimte te geven aan innovaties.’.
Rijks Innovatie Community
De Rijks Innovatie Community. Laten we eens kijken naar de rol die die het RIC heeft in het innovatieklimaat van het Rijk. Jij hebt meer dan vijf jaar geacteerd in de RIC-programmaraad. Wat is je beeld?
‘De kracht van het RIC is het leggen van verbindingen tussen allerlei innovatie-initiatieven binnen de Rijksoverheid. Dat gebeurt overwegend bottom-up. RIC faciliteert en zorgt voor kennisuitwisseling. Voor de toekomst zijn er ook kansen.
Wat kan helpen is het opstellen van een innovatieagenda voor de Rijksoverheid. Gericht op het elkaar versterken met focuspunten gebaseerd op onze maatschappelijke opgaven in de domeinen (sociaal, sociaaleconomisch, fysiek en veiligheid). De Rijksinnovationboard en vier SG’s* die innovatie in hun portefeuille hebben, kunnen hieraan sturing geven.
Tenslotte zou ik zeggen, laten we RIC meer richten op de overheid als geheel. Helemaal als je als overheid meer aan wilt sluiten bij de leefwereld van burger en bedrijven. Bijvoorbeeld gemeenten zijn vaak al goed aangesloten bij hun inwoners, een samenwerking is daardoor heel waardevol. Goed dus om het RIC te verbreden naar de gehele overheid.’
-------------
Lonneke van Sleuwen blijft als RIC-ambassadeur verbonden aan RIC om zo het RIC-gedachtegoed te kunnen blijven promoten – meer weten over RIC ambassadeurs? RIC Ambassadeurs | Over ons | Rijks Innovatie Community
Interview is afgenomen op de Dag van de Arbeid door Dirk-Jan de Bruijn vanuit zijn rol als RIC-voorzitter.
* 4 SG’s : Loes Mulder- OCW, Jan Hendrik Dronkers- IenW, Sandor Gaastra- EZK, Vincent Roozen- BZK)