Hoe zorg je voor sterk innovatie leiderschap?

Nieuwsbericht | 15-05-2025 | 18:00

Inleiders op het thema:

• Dirk-Jan Bruin (RIC voorzitter en Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) opende het gesprek met een stelling: innovatie ontstaat pas als we de urgentie voelen. Hij wijst op situaties waarin die urgentie leidde tot actie. Bijvoorbeeld de stimuleringsregeling ‘Model Shift’ van I&W, waarin de shift naar duurzame goederentransport centraal stond. Vanuit de gevoelde urgentie ontstonden in korte tijd  netwerksamenwerking tussen allerlei partijen die voorheen weinig met elkaar te maken hadden. Dirk-Jan beschreef het belang van netwerkleiderschap om deze verbindingen tot strand te brengen en te werken aan een gemeenschappelijk hoger doel. “Omdat de nood hoog was, ging het ineens snel. Dan ontstaat er ruimte om buiten de gebaande paden te denken.”

• Jeff Gaspersz (hoogleraar Innovatie aan Nyenrode Business Universiteit) ziet als rol voor innovatie leiders: “Zorg voor energie, ruimte en vertrouwen”. Volgens Jeff hoeven leiders slimme oplossingen niet zelf te bedenken, maar bestaat hun rol uit het creëren van een werkomgeving waarin nieuwsgierigheid, samenwerking en experimenteren vanzelfsprekend zijn. Jeff benadrukt dat formeel leiderschap belangrijk is – maar vaak te laat komt als de beweging al gaande is. “Daarom is het cruciaal dat we ook informeel leiderschap erkennen. Dat zijn de mensen die opstaan, die anderen meenemen, die experimenteren. Die mensen moet je koesteren.” Op basis van zijn ervaring met 450+ organisaties onderscheidt hij vier bouwstenen die in innovatieve organisaties zijn verankerd en geeft steeds een concrete tip om er als leider mee aan de slag te gaan:

1. Nieuwsgierigheid: ruimte voor verwondering en vragen. Concrete actie: laat teamleden in elke vergadering iets delen wat hen de afgelopen maand inspireerde of op een idee bracht.
2. Collectieve denkkracht: haal perspectieven van buiten naar binnen. Nodig elk kwartaal een externe uit die met een frisse blik meedenkt over jullie uitdagingen.
3. Innovatiecultuur: normaliseer experimenteren en leren. Reserveer 10 minuten in overleggen waarin iemand een recent experiment of nieuwe aanpak deelt – ongeacht de uitkomst.
4. Realisatiekracht: Maak ideeën concreet en uitvoerbaar. Werk elk kwartaal één idee uit met een klein team en een bescheiden budget.

Jeff: “Leiderschap is het creëren van ruimte waarin anderen het verschil kunnen maken”. Deze boodschap zet hij uiteen in drie punten:

• Zorg voor energie: “Begin gewoon met mensen die willen. Energie werkt aanstekelijk.”
• Creëer ruimte: “In tijd, in aandacht, in mandaat. Geef mensen lucht en vertrouwen – ook als je niet meteen weet waar het heen gaat.”
• Bouw aan vertrouwen. “Tussen mensen onderling, maar ook van leidinggevenden naar teams. Zeg wat je doet, doe wat je zegt, en maak fouten bespreekbaar.”

• Erno Bammens (hoofd innovatielab NVWA): “Je bent leider bij de gratie van de mensen die je willen volgen en die naar je willen luisteren” Leiderschap begint volgens Erno bij dicht bij je mensen staan, gesprekken voeren en je omringen met mensen die meer weten dan jij én je durven corrigeren. Zo ontstaat een beweging, een olievlek van verandering. Erno pleit voor een leiderschap dat onzekerheid verdraagt. “Je hoeft het niet zeker te weten. Dat is juist het begin van iets nieuws.” Leiderschap is aanwezig zijn, luisteren, bereikbaar zijn, en ruimte geven.”  Volgens hem is psychologische veiligheid cruciaal: “Mensen moeten voelen dat ze kunnen experimenteren. Geef ze de kans om te proberen, te leren, te falen”.

Erno geeft ook aan dat we in een tijd van ongekende technologische mogelijkheden zitten. We worden echter geremd door verouderde wet- en regelgeving. De speelruimte voor innovatie daarbinnen is op, er moet nu fundamenteel iets veranderen. De Nationale Datastrategie (NDS) ziet hij als belangrijke stap omdat het data delen tot norm verheft. Formele leiders moeten echt in beweging komen en passende maatregelen nemen om deze transitie mogelijk te maken. Erno benadrukt verder dat innovatie geen individuele opgave is van organisaties als NVWA, RWS, KvK of RVO. “Ik geloof erin dat wij niet allemaal onze eigen dijkjes gaan versterken en verbouwen, maar dat wij collectief onze veranderingen aangaan met elkaar.”

Daarom is sterk en formeel leiderschap op hoog niveau essentieel — juist om die gezamenlijke opgave te dragen. In die context ziet hij de Rijks Innovatie Community (RIC) als een belangrijke aanjager van samenwerking.

Vragen, discussie, tips!

De sessie leverde veel herkenning op bij de deelnemers. Drie thema’s die terugkeerden:

1. Welke competenties heb je nodig innovatiekansen te ontdekken en benutten?

• Nieuwsgierigheid, professionals die stellen vragen die die anderen nog niet hebben gesteld. Prikkel je nieuwsgierigheid door elke week een moment vrij te maken voor bv een artikel buiten je vakgebied, of kijk naar een TED talk
• Creativiteit en creatief denken. Zodra een kans zich aandient, is creativiteit nodig om die te vertalen naar een oplossing die ook echt werkt in de praktijk.
• Veerkracht. Omgaan met mislukkingen en blijven leren. Mensen met veerkracht laten zich niet snel ontmoedigen door tegenwind, door leidinggevenden die niet meewerken, maar leren ervan.

2. Hoe verhoog je het gevoel van urgentie voor innovatie, vóórdat een crisis je ertoe dwingt?

Dirk-Jan: Door vooruit te kijken: waar staan we over 5-7 jaar bij ongewijzigd beleid? Zicht op toekomstige knelpunten en kansen creëert urgentie. Dat vraagt om samenwerking en fundamentele keuzes, niet blijven hangen in de waan van de dag.

3. Hoe creëer je ruimte voor innovatie in drukbezette teams?

Jeff: Innovatie is geen extra taak, het ís werk: slimmer, beter of menselijker doen wat je al deed. Tips:

• • Plan wekelijks 15 minuten reflectie: Wat deden we anders?
  • Hak ideeën in kleine, haalbare stappen.
  • Zoek ruimte binnen regels in plaats van meteen uitzonderingen te vragen.
  • Begin desnoods onder de radar en schaal pas op als het werkt.

Tips

Uit het gesprek kwamen de volgende tips aan collega’s met een innovatieopdracht:

1. Wakker urgentie aan. Benoem het ongemak en maak zichtbaar wat er op het spel staat.
2. Start met wie wíl. Bouw energie op met intrinsiek gemotiveerde mensen.
3. Creëer ruimte. In tijd, mandaat en vertrouwen – zodat mensen kunnen experimenteren.
4. Begin toch. Zoek medestanders, laat resultaten zien. Een goed verhaal en kleine successen hebben vaak meer invloed dan je denkt.
5. Laat medewerkers zelf knelpunten oplossen, om eigenaarschap en vertrouwen te stimuleren. “Wij kunnen dit zelf, samen.”
6. Vier wat er wél lukt – ook al is het klein.” Maak iedere stap vooruit zichtbaar. Dit vergroot motivatie en betrokkenheid.
7. Erken informele leiders. Verandering komt vaak van onderop of van de zijkant.
8. Stel vragen in plaats van antwoorden te geven. Leiderschap is niet weten, maar zoeken.
9. Koester netwerken. Verbindingen tussen mensen zijn belangrijker dan structuren.
10. Bied houvast waar nodig, maar laat ruimte waar het kan. En durf als leider ook te zeggen: dit is spannend, maar we doen het toch.”

“Innovatiegericht leiderschap is niet groot en meeslepend. Het is klein, dichtbij en menselijk. Maar als je het ruimte geeft, ontstaat er iets groots.”

Slotwoorden: richting geven aan innovatie en leiderschap

• Dirk-Jan de Bruijn: “Zorg dat innovatie niet afhankelijk is van toevallige bevlogenheid. Reserveer bewust budget en capaciteit, zoals het NFI doet met 20% voor innovatie. Dan krijgt innovatie de plek die het verdient – als strategische noodzaak, niet als bijzaak.

• Jeff Gaspersz: de essentie van innovatief leiderschap ligt in het scheppen van condities: “Niet de leider maakt het verschil, maar de ruimte die hij creëert voor anderen om dat te doen. Laat je daarbij inspireren door voorbeelden van binnen en buiten je sector.” Ook leiderschap zelf vraagt dus om voortdurende vernieuwing.

• Erno Bammens: sprak zijn waardering uit voor de inhoudelijke dialoog in deze sessie en benadrukte dat Nederland op de goede weg is. “We zijn echt bezig met de juiste dingen. En deze fase – van zoeken, bouwen en leren – kunnen we niet overslaan. Juist nu is het belangrijk om niet te snel te willen gaan. We hebben haast, maar zorgvuldigheid is essentieel. Alleen zo bouwen we ethisch en duurzaam aan de toekomst.”